Samorządy po nowemu
Nie tylko dłuższa o rok kadencja. Zmian w przepisach dla Jednostek Samorządu Terytorialnego jest znacznie więcej.
Jak tłumaczyli inicjatorzy nowych regulacji dzięki nim samorząd będzie jeszcze bliżej mieszkańca i efektywniej niż do tej pory będzie mógł reprezentować jego interesy. Czy tak będzie rzeczywiście – czas pokaże. Na podsumowania pewnie przyjdzie czas za parę lat, kiedy ku końcowi będzie zmierzać ta kadencja – debiutująca w nowym porządku.
Pierwszą zmianą jaka nasuwa się na myśli jest długość kadencji. Do tej pory ta dotycząca JST wynosiła 4 lata. Wielu samorządowców apelowała do kolejnych rządów o wydłużenie tego okresu, argumentując, że w ciągu czterech lat niezwykle trudno realizować program wyborczy.
I na taki krok wreszcie się zdecydowano. Od teraz kadencja samorządowa trwa 5 lat. Jednocześnie styczniowa nowelizacja Kodeksu Wyborczego wprowadziła dwukadencyjność wójtów, burmistrzów i prezydentów miast. Osoby, które w danej gminie zostały uprzednio dwukrotnie wybrane na to stanowisko, nie będą miały prawa wybieralności w tej gminie w kolejnych wyborach.
Ale modyfikacji jest znacznie więcej. Jedna z nich dotyczy budżetu obywatelskiego, który już nie ma być dobrą wolą JST – ale obowiązkiem. Wysokość budżetu partycypacyjnego będzie wynosić co najmniej 0,5 proc. wydatków gminy będącej miastem na prawach powiatu zawartych w ostatnim przedłożonym sprawozdaniu z wykonania budżetu.
Inną nowością jest inicjatywa uchwałodawcza mieszkańców, by w ten sposób mieli oni wpływ nie tylko na część wydawanych z budżetu pieniędzy, ale również na stanowione prawo lokalne. W gminie do 5 tys. mieszkańców z obywatelską inicjatywą uchwałodawczą może wystąpić co najmniej 100 osób, w gminie do 20 tys. - co najmniej 200, w gminie powyżej 20 tys. - co najmniej 300. W przypadku powiatu do 100 tys. mieszkańców inicjatywę ma co najmniej 300 osób, powyżej 100 tys. - 500. W województwie inicjatywę ma grupa co najmniej 1 tys. mieszkańców.
Samorząd ma być też jeszcze bardziej transparentny. Temu m.in. ma służyć wprowadzony obowiązek transmisji sesji rad i sejmików. Nagrania mają być udostępniane na stronach internetowych JST. Przejrzyste bardziej mają być też same głosowania. Na sesjach rad oraz sejmików mają odbywać się za pomocą urządzeń umożliwiających sporządzenie i utrwalenie imiennego wykazu głosowań radnych. Jeśli będzie to niemożliwe z przyczyn technicznych, należy przeprowadzić głosowanie imiennie. Wykazy głosowań należy niezwłocznie upublicznić.
Mieszkaniec ma też mieć od teraz większe możliwości zaskarżania działalności JST. Samorządy muszą powołać do życia nową komisję - skarg, wniosków i petycji, która rozpatrywać ma zażalenia na działania organów wykonawczych i samorządowych jednostek organizacyjnych.
Kolejną zmianą jest wprowadzenie do samorządowego kalendarza obowiązkowej, corocznej informacji o stanie danej JST. Organy wykonawcze zobowiązano do przedstawiania radzie/sejmikowi do 31 maja każdego roku corocznego raportu o stanie danej jednostki samorządowej. Raport rozpatrywany będzie podczas sesji, na której podejmowana jest uchwała w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium organowi wykonawczemu.
Zwiększa się rola przewodniczącego organu stanowiącego (np. rady miasta). Po modyfikacji przepisów przewodniczący rady gminy, w związku z realizacją swoich obowiązków, może wydawać polecenia służbowe pracownikom urzędu gminy wykonującym zadania organizacyjne, prawne oraz inne zadania związane z funkcjonowaniem rady gminy, komisji i radnych. W tym przypadku przewodniczący rady gminy wykonuje uprawnienia zwierzchnika służbowego w stosunku do pracowników.
Więcej będą mogli też pojedynczy radni. Nowelizacja przyznała im uprawnienia kontrolne analogiczne do uprawnień parlamentarzystów. Mają prawo do uzyskiwania informacji i materiałów oraz prawo wstępu do pomieszczeń instytucji samorządowych, w tym spółek handlowych z udziałem samorządowych osób prawnych.
To tylko najważniejsze zmiany samorządowej rzeczywistości. Mieszkańcom pozostaje tylko czekać, obserwować zmiany i na koniec ocenić, czy rzeczywiście spowodowały one większe otwarcie się samorządów i większą transparentność poczynań JST.