5 stycznia 2014, 8:58 | Historia i oświata
95 lat temu powstała Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska
95 lat temu, 5 stycznia 1919 roku powstała Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska...
Pierwsze zręby organizacyjne konspiracji wojskowej poczęły rodzić się na Górnym Śląsku pod koniec października 1918 roku. Inicjatywa wyszła ze środowiska „Sokoła”. Oddajmy w tym miejscu głos Janowi Ludydze – Laskowskiemu, który w swej pracy „Zarys historii trzech powstań śląskich 1919-1920-1921” napisał:
"Dnia 26 października 1918 r. odbyło się w Załężu, w lokalu „Grünfelda” zebranie grona technicznego (gremium, w ramach którego współdziałali naczelnicy gniazd Sokoła) Okręgu VI Sokół. Na zebraniu tym byli obecni: naczelnik Okręgu Śląskiego Józef Dreyza – dyrektor Banku Ludowego w Siemianowicach, naczelnik Sokoła dzielnicy śląskiej, naczelnik gniazda Gliwice Stanisław Mastalerz – urzędnik kopalniany, naczelnik drużyn młodocianych gniazda Piekary Jan Przybytek – maszynista, członkowie gniazda Piekary Jan Baron i Wincenty Renka – górnicy, naczelnik gniazda Bogucice Henryk Miękina – ślusarz, naczelnik gniazda Brzeziny Jerzy Król – górnik.
Po odbyciu oficjalnego zebrania naczelnik okręgowy, Józef Dreyza, zgromadził dokoła siebie wyżej wymienionych, ażeby się zastanowić nad obecnym położeniem politycznym. Na zebraniu uchwalono przystąpić do zakładania Straży Obywatelskich. Członkami tych Straży Obywatelskich mogli zostać członkowie Sokoła względnie innych towarzystw polskich, których patriotyzm nie podlegał żadnej wątpliwości. Celem Straży Obywatelskich miało być ujęcie władzy w swoje ręce z chwilą wybuchu jakiegoś przewrotu w Niemczech. Ze względu na istniejące jeszcze władze niemieckie zakładanie Straży odbywało się w sposób ściśle konspiracyjny.
Atoli, mimo całej tajności, jakiej starano się przestrzegać, niemieckie władze bezpieczeństwa wpadły na ślad powstającej organizacji i obwieszczeniem, wydanym przez Oberschlesischer Arbeiter- und Soldatenrat, w pierwszej połowie grudnia 1918 r. zabroniono należenia do jakichkolwiek bądź Straży Obywatelskich.
Na skutek powyższego zakazu zwołał J. Dreyza wybitnych członków Sokoła na zebranie, które się odbyło w jego mieszkaniu w Siemianowicach. Na zebraniu tym uchwalono zwołać na dzień 12 grudnia 1918 r. wszystkich członków grona technicznego, prezesów i naczelników Sokoła górnośląskiego.
Gdy zawezwani stawili się, zwołujący przedstawił im sytuację polityczną w Niemczech, wywołaną zmianą rządu w Berlinie. Uchwalono jednogłośnie przystąpić do zakładania legalnych Związków Wojackich na wzór istniejących dotychczas niemieckich Kriegervereinów. Członkiem mógł zostać każdy były żołnierz przyznający się do narodowości polskiej.
Celem Związków Wojackich miało być na pozór towarzyskie jednoczenie się byłych żołnierzy. Faktycznie atoli miano przygotowywać wszystkich członków do ewentualnego zbrojnego ruchu. Działo się to w ten sposób, że z biegiem czasu wypróbowano charakter członków i w razie dodatniego wyniku wtajemniczano ich we właściwy cel Związków Wojackich. Na czele związku stał zarząd, złożony z prezesa, sekretarza i kasjera. Zarząd ten był fikcyjny i pomyślany tylko dla władz niemieckich. Właściwą władzą Związków Wojackich był sztab, złożony z komendanta i szefa sztabu. Wybrano również komendantów okręgowych, którym zostawał każdorazowy naczelnik gniazda sokolego. Za podwalinę Związków Wojackich służyć miały wszystkie dotychczas istniejące na Górnym Śląsku gniazda sokole, dokoła których skupiać się mieli kandydaci do Związków Wojackich."
5 stycznia 1919 roku do Józefa Dreyzy przybył z Poznania emisariusz – rtm. Zygmunt Wiza, który zaproponował mu stworzenie konspiracyjnej organizacji bojowej. Jego misja doprowadziła do powołania do życia Głównego Komitetu Wykonawczego Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska. Na jej czele stanął Józef Grzegorzek z Marklowic, urzędnik Banku Ludowego w Bytomiu.
Nie tylko nazwą Polska Organizacja Wojskowa Górnego śląska odwoływała się do tradycji POW utworzonej przez Józefa Piłsudskiego. Ponownie zacytujmy Jana Ludygę-Laskowskiego:
"W krótkim czasie stworzono jaką taką sieć organizacyjną na terenie Górnego Śląska. Z powodu zupełnego braku oficerów wśród Polaków-Górnoślązaków, stanowiska komendantów powiatowych objęli prawie wyłącznie członkowie Sokoła. Brak fachowych zdolności wojskowych starali się zastąpić dobrą wolą i nie wyczerpaną energią. Po kilku tygodniach pracy powiaty były zorganizowane. Organizatorami i komendantami okręgów byli:
Adam Całka – okręg I – powiat bytomski,
Adam Postrach – okręg II – powiat katowicki,
Jan Pyka – okręg III – powiat zabrzański,
Janusz Hager – okręg IV – powiat gliwicki,
Władysław Wróblewski – okręg V – powiat toszecki,
Jan Zejer – okręg VI – powiat tarnogórski,
Józef Gniatczyński – okręg VII – powiat lubliniecki,
Alojzy Fizia – okręg VIII – powiat pszczyński,
Józef Buła – okręg IX – powiat rybnicki,
Alfons Zgrzebniok – okręg X – powiat kozielski,
Jan Wyglenda – okręg XI – powiat raciborski,
Kazimierz Leciejewski – okręg XII – powiat strzelecki,
Teodor Kulik – okręg XIII – powiat opolski.
Każdy okręg podzielono na obwody. W zasadzie każdy obwód przedstawiał pod względem bojowym siłę jednej kompanii, a każdy okręg siłę jednego pułku. O ile zdobywanie członków dla organizacji, wtajemniczanie ich w zadania POW i zaprzysięganie połączone było z trudnościami, które stosunkowo łatwo pokonano, to o wiele trudniej przedstawiała się sprawa uzbrojenia."
Po zaledwie trzech miesiącach, w kwietniu 1919 roku POW zrzeszała już przeszło 10 tysięcy zaprzysieżonych członków...
Pierwsze zręby organizacyjne konspiracji wojskowej poczęły rodzić się na Górnym Śląsku pod koniec października 1918 roku. Inicjatywa wyszła ze środowiska „Sokoła”. Oddajmy w tym miejscu głos Janowi Ludydze – Laskowskiemu, który w swej pracy „Zarys historii trzech powstań śląskich 1919-1920-1921” napisał:
"Dnia 26 października 1918 r. odbyło się w Załężu, w lokalu „Grünfelda” zebranie grona technicznego (gremium, w ramach którego współdziałali naczelnicy gniazd Sokoła) Okręgu VI Sokół. Na zebraniu tym byli obecni: naczelnik Okręgu Śląskiego Józef Dreyza – dyrektor Banku Ludowego w Siemianowicach, naczelnik Sokoła dzielnicy śląskiej, naczelnik gniazda Gliwice Stanisław Mastalerz – urzędnik kopalniany, naczelnik drużyn młodocianych gniazda Piekary Jan Przybytek – maszynista, członkowie gniazda Piekary Jan Baron i Wincenty Renka – górnicy, naczelnik gniazda Bogucice Henryk Miękina – ślusarz, naczelnik gniazda Brzeziny Jerzy Król – górnik.
Po odbyciu oficjalnego zebrania naczelnik okręgowy, Józef Dreyza, zgromadził dokoła siebie wyżej wymienionych, ażeby się zastanowić nad obecnym położeniem politycznym. Na zebraniu uchwalono przystąpić do zakładania Straży Obywatelskich. Członkami tych Straży Obywatelskich mogli zostać członkowie Sokoła względnie innych towarzystw polskich, których patriotyzm nie podlegał żadnej wątpliwości. Celem Straży Obywatelskich miało być ujęcie władzy w swoje ręce z chwilą wybuchu jakiegoś przewrotu w Niemczech. Ze względu na istniejące jeszcze władze niemieckie zakładanie Straży odbywało się w sposób ściśle konspiracyjny.
Atoli, mimo całej tajności, jakiej starano się przestrzegać, niemieckie władze bezpieczeństwa wpadły na ślad powstającej organizacji i obwieszczeniem, wydanym przez Oberschlesischer Arbeiter- und Soldatenrat, w pierwszej połowie grudnia 1918 r. zabroniono należenia do jakichkolwiek bądź Straży Obywatelskich.
Na skutek powyższego zakazu zwołał J. Dreyza wybitnych członków Sokoła na zebranie, które się odbyło w jego mieszkaniu w Siemianowicach. Na zebraniu tym uchwalono zwołać na dzień 12 grudnia 1918 r. wszystkich członków grona technicznego, prezesów i naczelników Sokoła górnośląskiego.
Gdy zawezwani stawili się, zwołujący przedstawił im sytuację polityczną w Niemczech, wywołaną zmianą rządu w Berlinie. Uchwalono jednogłośnie przystąpić do zakładania legalnych Związków Wojackich na wzór istniejących dotychczas niemieckich Kriegervereinów. Członkiem mógł zostać każdy były żołnierz przyznający się do narodowości polskiej.
Celem Związków Wojackich miało być na pozór towarzyskie jednoczenie się byłych żołnierzy. Faktycznie atoli miano przygotowywać wszystkich członków do ewentualnego zbrojnego ruchu. Działo się to w ten sposób, że z biegiem czasu wypróbowano charakter członków i w razie dodatniego wyniku wtajemniczano ich we właściwy cel Związków Wojackich. Na czele związku stał zarząd, złożony z prezesa, sekretarza i kasjera. Zarząd ten był fikcyjny i pomyślany tylko dla władz niemieckich. Właściwą władzą Związków Wojackich był sztab, złożony z komendanta i szefa sztabu. Wybrano również komendantów okręgowych, którym zostawał każdorazowy naczelnik gniazda sokolego. Za podwalinę Związków Wojackich służyć miały wszystkie dotychczas istniejące na Górnym Śląsku gniazda sokole, dokoła których skupiać się mieli kandydaci do Związków Wojackich."
5 stycznia 1919 roku do Józefa Dreyzy przybył z Poznania emisariusz – rtm. Zygmunt Wiza, który zaproponował mu stworzenie konspiracyjnej organizacji bojowej. Jego misja doprowadziła do powołania do życia Głównego Komitetu Wykonawczego Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska. Na jej czele stanął Józef Grzegorzek z Marklowic, urzędnik Banku Ludowego w Bytomiu.
Nie tylko nazwą Polska Organizacja Wojskowa Górnego śląska odwoływała się do tradycji POW utworzonej przez Józefa Piłsudskiego. Ponownie zacytujmy Jana Ludygę-Laskowskiego:
"W krótkim czasie stworzono jaką taką sieć organizacyjną na terenie Górnego Śląska. Z powodu zupełnego braku oficerów wśród Polaków-Górnoślązaków, stanowiska komendantów powiatowych objęli prawie wyłącznie członkowie Sokoła. Brak fachowych zdolności wojskowych starali się zastąpić dobrą wolą i nie wyczerpaną energią. Po kilku tygodniach pracy powiaty były zorganizowane. Organizatorami i komendantami okręgów byli:
Adam Całka – okręg I – powiat bytomski,
Adam Postrach – okręg II – powiat katowicki,
Jan Pyka – okręg III – powiat zabrzański,
Janusz Hager – okręg IV – powiat gliwicki,
Władysław Wróblewski – okręg V – powiat toszecki,
Jan Zejer – okręg VI – powiat tarnogórski,
Józef Gniatczyński – okręg VII – powiat lubliniecki,
Alojzy Fizia – okręg VIII – powiat pszczyński,
Józef Buła – okręg IX – powiat rybnicki,
Alfons Zgrzebniok – okręg X – powiat kozielski,
Jan Wyglenda – okręg XI – powiat raciborski,
Kazimierz Leciejewski – okręg XII – powiat strzelecki,
Teodor Kulik – okręg XIII – powiat opolski.
Każdy okręg podzielono na obwody. W zasadzie każdy obwód przedstawiał pod względem bojowym siłę jednej kompanii, a każdy okręg siłę jednego pułku. O ile zdobywanie członków dla organizacji, wtajemniczanie ich w zadania POW i zaprzysięganie połączone było z trudnościami, które stosunkowo łatwo pokonano, to o wiele trudniej przedstawiała się sprawa uzbrojenia."
Po zaledwie trzech miesiącach, w kwietniu 1919 roku POW zrzeszała już przeszło 10 tysięcy zaprzysieżonych członków...